بررسی مقاومت به سرما در ژنوتیپ های عدس (Lens culinaris Medik)

کشت پاییزه عدس در مقایسه با کشت بهاره آن دارای عملکرد بیشتر، سازگاری مناسب تر در تناوب ها و سیستم های حفاظتی خاک بوده و می تواند منجر به افزایش سطح زیر کشت و تولید این محصول پروتیینی در ایران شود. یکی از عوامل بازدارنده کشت پاییزه عدس در مناطق سردسیر ایران صدمات ناشی از سرما و یخبندان می باشد. برای بررسی مقاومت به سرما در این محصول، 39 لاین عدس شامل تعدادی ژنوتیپ از کلکسیون دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران و تعدادی ژنوتیپ دریافتی از مرکز ایکاردا، طی دو سال زراعی 1379 و 1380 برای به گزینی مقاومت به سرمای زمستانه در شرایط آب و هوایی کرج در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. عملیات زراعی متداول شامل آبیاری، کوددهی، وجین و مبارزه با آفات به موقع انجام شد. تحمل به سرما در ژنوتیپ ها با ارزیابی قدرت زنده ماندن بوته ها پس از گذراندن سرمای زمستانه و بهاره با شمارش بوته های سالم و از بین رفته بر اساس درصد ارزیابی گردید. پایین ترین دمای مطلق طی ماه های سرد سال 1379 و 1380 به ترتیب -10 و -9.8 درجه سانتیگراد بود. در آزمایش های انجام شده، صفات فنولوژیکی )تاریخ %50 گل دهی، دوره پرشدن دانه و دوره رسیدن( یادداشت برداری و پس از برداشت محصول در هر کرت آزمایشی عملکرد دانه و وزن هزار دانه به طور جداگانه اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که ژنوتیپ ها از نظر صفات مورد بررسی از جمله درصد مقاومت به سرما، تاریخ گلدهی، دوره پرشدن دانه، عملکرد دانه و وزن هزار دانه اختلاف معنی دار آماری داشتند. هیستوگرام فراوانی درصد مقاومت به سرما نشان داد که ژنوتیپ های مقاوم %91-95) مقاومت به سرما( فقط %4 و ژنوتیپ های متحمل %71-90) مقاومت به سرما( %28 فراوانی مقاومت به سرمای زمستانه را به خود اختصاص دادند. ضریب تنوع (ضریب تغییرات اشتباه) مقاومت به سرما در بین ژنوتیپ ها حدود %17.5 بود که این تغییرات مطابق با نظرات محققین دیگر ناشی از تغییرات محیطی می باشد. در مورد عملکرد دانه تنوع نسبتا بالاتری )حدود (%28.6 نسبت به سایر صفات مشاهده گردید. از طرفی بین عملکرد دانه عدس با درصد مقاومت به سرما همبستگی مثبت و معنی داری (r=%20**) وجود داشت و ژنوتیپ های خیلی مقاوم یا مقاوم به سرما عملکرد بیشتری از میانگین، تولید نمودند. بین درصد مقاومت به سرما و دوره کاشت تا رسیدن نیز همبستگی منفی (r=-0.37) مشاهده شد و ژنوتیپ های مقاوم و متحمل به سرما دوره رسیدگی کوتاه تری داشتند (R2=%19). به طور خلاصه، ژنوتیپ های عدس مورد بررسی از لحاظ صفات درصد مقاومت به سرما، عملکرد دانه و دوره رسیدگی در چهار کلاستر گروه بندی شدند. ژنوتیپ های مقاوم شماره 2، 36، 7، 13 و 32 به همراه ژنوتیپ های متحمل شماره 16، 12 و 26 با کمترین فاصله اقلیدسی در یک کلاستر قرار گرفتند.